توافقنامه پاریس یکی از بزرگترین دستاوردهای دیپلماتیک در حوزه محیطزیست و تغییرات اقلیمی است. این توافق در ۱۲ دسامبر ۲۰۱۵ در کنفرانس تغییرات آبوهوایی سازمان ملل (COP21) در شهر پاریس به تصویب رسید و از سال ۲۰۱۶ لازمالاجرا شد. بیش از ۱۹۰ کشور به آن پیوستهاند، که این مسئله نشاندهندهی اهمیت جهانی موضوع است. این توافق به دنبال تغییر سیاستها و اقدامات بینالمللی به سوی حفظ محیط زیست و کاهش تغییرات اقلیمی میباشد.
اهداف اصلی توافقنامه پاریس
۱. محدود کردن افزایش دما:
مهمترین هدف توافقنامه پاریس، جلوگیری از افزایش دمای کره زمین به بیش از ۲ درجه سانتیگراد (نسبت به دوران پیشصنعتی) است. اما در حالت ایدهآل، کشورها تلاش میکنند تا این افزایش را به ۱.۵ درجه سانتیگراد محدود کنند.
این هدف به این دلیل تعیین شده است که با افزایش دمای زمین، اثرات مخرب تغییرات آبوهوایی شدیدتر میشود؛ از جمله وقوع بیشتر سیلابها، خشکسالیها، طوفانها و دیگر پدیدههای اقلیمی مخرب.
۲. تقویت توان سازگاری و افزایش مقاومت کشورها:
توافقنامه تلاش میکند کشورها را به سمت بهبود تواناییهای خود در مقابله با اثرات تغییرات آبوهوایی هدایت کند. این شامل سیاستها و برنامههایی است که به جوامع محلی در مقابله با تغییرات آبوهوایی و سازگاری بهتر با این تغییرات کمک میکند.
۳. تشویق به توسعه کمکربن و حمایت مالی:
این توافق کشورهای توسعهیافته را تشویق میکند که به کشورهای در حال توسعه کمک کنند تا بتوانند اقدامات لازم برای کاهش انتشار گازهای گلخانهای و سازگاری با تغییرات اقلیمی را انجام دهند.
مکانیسمهای کلیدی توافقنامه پاریس
۱. تعهدات ملی برای کاهش انتشار (NDCs):
هر کشور موظف است برنامههای خود برای کاهش انتشار گازهای گلخانهای را در قالب مشارکتهای ملی تعیینشده یا NDCs ارائه دهد. این مشارکتها شامل اهداف خاص هر کشور برای کاهش انتشار و برنامههای اجرایی آن است.
این NDCها هر پنج سال یک بار بازبینی میشوند و کشورها متعهدند تا سطح کاهش انتشار خود را بهروزرسانی و تقویت کنند.
۲. سازوکار مالی (Green Climate Fund):
توافقنامه پاریس شامل سازوکاری برای حمایت مالی از کشورهای در حال توسعه است که به آنها کمک میکند بتوانند با تغییرات آبوهوایی سازگار شوند و برنامههای کاهش انتشار خود را اجرایی کنند.
کشورهای توسعهیافته تعهد دارند تا سالانه مبلغ ۱۰۰ میلیارد دلار به کشورهای در حال توسعه اختصاص دهند.
۳. شفافیت و گزارشدهی:
کشورها موظفند گزارشهای دورهای از پیشرفتهای خود در اجرای NDCها را به سازمان ملل ارائه دهند. این گزارشها کمک میکنند تا شفافیت و پاسخگویی بیشتری در فرآیند اجرایی وجود داشته باشد.
همچنین، مکانیسمی برای ارزیابی تعهدات و بررسی پیشرفت جهانی در رسیدن به اهداف توافقنامه هر پنج سال یک بار برقرار است.
چالشها و فرصتها
۱. چالشها:
تأمین منابع مالی: تأمین ۱۰۰ میلیارد دلار در سال برای حمایت از کشورهای در حال توسعه یکی از بزرگترین چالشهای توافقنامه است.
عدم الزام قانونی: تعهدات توافقنامه پاریس الزامآور نیستند؛ بنابراین برخی کشورها ممکن است به راحتی از اجرای کامل تعهدات سر باز زنند.
عوامل سیاسی: تغییرات سیاسی در کشورها نیز بر تعهدات آنها به توافق تأثیر میگذارد. به عنوان مثال، ایالات متحده در دوران ریاستجمهوری ترامپ از این توافق خارج شد اما بعداً با آمدن بایدن دوباره به آن پیوست.
۲. فرصتها:
نوآوریهای زیستمحیطی: توافقنامه پاریس به کشورهای عضو فرصت میدهد تا از فناوریهای جدید و نوآوریها برای کاهش انتشار کربن و بهرهوری انرژی استفاده کنند.
افزایش آگاهی عمومی: این توافق باعث افزایش آگاهی عمومی در مورد مسائل زیستمحیطی و نقش فردی و جمعی در حفظ محیط زیست شده است.
ایجاد فرصتهای شغلی سبز: حرکت به سمت اقتصادهای کمکربن و سبز میتواند منجر به ایجاد فرصتهای شغلی جدید در صنایع پاک و انرژیهای تجدیدپذیر شود.
چرا توافقنامه پاریس مهم است؟
توافقنامه پاریس به عنوان یکی از بزرگترین توافقنامههای زیستمحیطی تاریخ، نه تنها به دلیل گستردگی و تعداد کشورهایی که به آن پیوستهاند، بلکه به دلیل چارچوبی که برای اقدامات بینالمللی در مقابله با تغییرات اقلیمی ارائه میدهد، اهمیت دارد. این توافقنامه از یک سو توجه جهانی به بحران تغییرات آبوهوایی را جلب کرده و از سوی دیگر همکاری کشورهای جهان را به سمت حفظ محیط زیست سوق داده است.
---
نتیجهگیری
توافقنامه پاریس نمایانگر یک تعهد جمعی برای مقابله با تغییرات اقلیمی است و همگان را به همکاری برای حفاظت از آینده زمین فرا میخواند. هرچند این توافق هنوز با چالشهای بسیاری روبروست، اما به عنوان یک گام اساسی برای کاهش آثار تغییرات اقلیمی و رسیدن به جهانی پایدارتر تلقی میشود.
بیش از ۱۹۰ کشور توافقنامه پاریس را امضا کردهاند، که این موضوع نشاندهندهی اهمیت و گستردگی تعهد بینالمللی برای مقابله با تغییرات اقلیمی است. در زیر، نام برخی از کشورها و گروههای اصلی آورده شده است:
گروههای اصلی و نمونهای از کشورهایی که توافقنامه پاریس را امضا کردهاند:
1. کشورهای توسعهیافته:
ایالات متحده
کانادا
ژاپن
آلمان
فرانسه
بریتانیا
استرالیا
ایتالیا
کره جنوبی
2. اتحادیه اروپا (همه کشورهای عضو):
اسپانیا
هلند
سوئد
بلژیک
دانمارک
فنلاند
لهستان
اتریش
پرتغال
3. کشورهای در حال توسعه بزرگ:
چین
هند
برزیل
مکزیک
اندونزی
آفریقای جنوبی
آرژانتین
ترکیه
عربستان سعودی
4. کشورهای جزیرهای و آسیبپذیر از نظر اقلیمی:
مالدیو
فیجی
جزایر مارشال
ساموآ
باهاما
کیریباتی
تووالو
5. سایر کشورها در آسیا و خاورمیانه:
امارات متحده عربی
ایران
پاکستان
فیلیپین
تایلند
عراق
6. کشورهای آفریقایی:
نیجریه
مصر
کنیا
اتیوپی
مراکش
الجزایر
آفریقای جنوبی
7. کشورهای آمریکای لاتین و کارائیب:
شیلی
کلمبیا
پرو
کوبا
اکوادور
ونزوئلا
عدم حضور یا خروج از توافق
ایالات متحده در زمان ریاست جمهوری دونالد ترامپ از این توافق خارج شد، اما مجدداً در دورهی ریاست جمهوری جو بایدن در سال ۲۰۲۱ به آن پیوست.